Lê Anh Tuấn, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam

Tại Hội thảo Khoa học Quốc gia về giáo dục Âm nhạc, Mĩ thuật và Thể chất ở trường phổ thông Việt Nam, do Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) tổ chức tại thành phố Hải Phòng vào ngày 21 và 22/12/2012, Hội thảo đã thống nhất 7 định hướng đổi mới giáo dục Âm nhạc là:

- Giữ ổn định những thành tựu mà giáo dục Âm nhạc đã đạt được.

- Thực hiện giáo dục Âm nhạc cho học sinh ở trường Trung học phổ thông (lớp 10, 11, 12).

- Xây dựng Chương trình môn Âm nhạc theo định hướng phát triển năng lực của học sinh.

- Tiếp tục hoàn thiện và nâng cao hiệu quả của phương pháp dạy học Âm nhạc.

- Thực hiện dạy nhạc cụ trong môn Âm nhạc.

- Tăng cường giáo dục Âm nhạc mang đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc.

- Tăng cường sử dụng di sản trong giáo dục Âm nhạc.

Sau thời gian nghiên cứu, triển khai thực hiện những định hướng trên, chúng tôi xin phân tích về 2 định hướng: (1) Xây dựng Chương trình môn Âm nhạc theo định hướng phát triển năng lực của học sinh; (2) Thực hiện dạy nhạc cụ trong môn Âm nhạc.

1. Xây dựng Chương trình môn Âm nhạc theo định hướng phát triển năng lực của học sinh

Định hướng này đã được xác định trong Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Trích dẫn: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học”.

Một số câu hỏi cần trả lời:

Môn Âm nhạc cần góp phần phát triển những năng lực nào cho học sinh?

Môn Âm nhạc cần góp phần phát triển 8 năng lực chung và 5 năng lực đặc thù:

Minh họa về cấu trúc 1 trong 5 năng lực đặc thù của môn Âm nhạc:

Làm cách nào để phát triển được 5 năng lực đặc thù?

Thứ nhất, phải xác định mục tiêu giáo dục Âm nhạc theo định hướng phát triển năng lực.

Giáo dục Âm nhạc giúp học sinh được:

- TRẢI NGHIỆM trong môi trường âm nhạc, thông qua các hoạt động: ca hát, nghe nhạc, vận động, nhảy múa, chơi nhạc cụ, tập đọc nhạc, trình diễn, sáng tạo âm nhạc.

- KHÁM PHÁ sự đa dạng của thế giới âm nhạc, nhận thức về mối liên hệ giữa âm nhạc với văn hóa, lịch sử và các loại nghệ thuật, bảo vệ và phổ biến các giá trị âm nhạc truyền thống.

- THỂ HIỆN bản thân bằng âm nhạc, phát triển những năng lực về thực hành, cảm thụ, sáng tạo, góp phần phát triển năng khiếu âm nhạc. Thể hiện sự quan tâm và yêu thích âm nhạc.

- ỨNG DỤNG những kiến thức và kĩ năng âm nhạc vào đời sống hàng ngày. Tích cực tham gia các hoạt động âm nhạc.

Thứ hai, phải xác định được những nội dung dạy học Âm nhạc cơ bản, cần thiết và phù hợp. Nội dung chính là bối cảnh, là môi trường để phát triển các năng lực âm nhạc.

Thứ ba, phải xây dựng được chuẩn kết quả học tập theo định hướng năng lực. Minh họa bằng nội dung và yêu cầu cần đạt về giáo dục Âm nhạc lớp 1, 2, 3:

2. Thực hiện dạy nhạc cụ trong môn Âm nhạc

Một số câu hỏi cần trả lời:

Tại sao cần dạy nhạc cụ trong môn Âm nhạc?

Giáo dục Âm nhạc trong trường phổ thông ở các nước dạy học sinh cách chơi 1 hoặc một vài nhạc cụ, bởi vì:

- Học nhạc cụ làm phong phú về nội dung và môi trường dạy học Âm nhạc.

- Học nhạc cụ giúp HS được học Âm nhạc bằng đa giác quan: mắt nhìn, tai nghe, tay được tiếp xúc và chơi nhạc cụ, ...

- Học nhạc cụ giúp HS được trải nghiệm và phát triển được các năng lực thực hành, cảm thụ, ứng dụng âm nhạc, góp phần phát triển năng khiếu âm nhạc.

- Nhiều HS không có khả năng ca hát, nhưng có thể chơi được 1 nhạc cụ đơn giản, vì vậy nhạc cụ chính là phương tiện để các em thể hiện được bản thân mình.

- Học nhạc cụ còn giúp HS phát triển năng lực giao tiếp, hợp tác, tự học và nhiều năng lực khác.

Chọn nhạc cụ nào để dạy cho học sinh Tiểu học và THCS ở Việt Nam?

Trong trường phổ thông ở Việt Nam, lớp học trung bình có khoảng 45 HS (nhiều lớp ở trường trọng điểm, sĩ số HS còn vượt xa con số này), vì vậy cần chọn nhạc cụ đáp ứng các yêu cầu:

-Dễ tạo ra âm thanh.

-Cao độ chuẩn xác, dễ hòa tấu với nhạc cụ khác.

-Hình thức nhỏ gọn.

-Giá phù hợp.

-Dễ sử dụng.

-Độ bền cao, không bị hỏng.

-Đảm bảo vệ sinh học đường.

Với những yêu cầu trên, loại nhạc cụ được chọn là cây sáo recorder. Sáo recorder có xuất xứ từ Scotland và Ireland, là nhạc cụ được dùng phổ biến trong trường phổ thông ở các nước.

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi thăm giờ học Âm nhạc tại trường tiểu học Taimei ở thủ đô Tokyo, Nhật Bản, tháng 8 năm 2014, học sinh đang chơi sáo recorder

Những việc đã làm để thực hiện dạy nhạc cụ trong môn Âm nhạc?

Thứ nhất, Phòng Nghệ thuật- Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã thử nghiệm dạy recorder trong 3 trường ở Hà Nội, thời gian từ tháng 1-2015 đến tháng 5-2015. Đó là 3 trường: tiểu học Thành Công A, Ba Đình, do giáo viên Nguyễn Ngọc Tân phụ trách; THCS Thực nghiệm, Ba Đình, do giáo viên Lưu Thanh Mai Lan phụ trách; THCS Nguyễn Trường Tộ, Đống Đa, do giáo viên Nguyễn Hương Thảo phụ trách.

Kết quả thử nghiệm là nhiều HS tự mua recorder, các em thể hiện niềm yêu thích và say mê với nhạc cụ này. Phương pháp dạy học chủ yếu là thị tấu: HS vừa quan sát nốt nhạc, vừa thổi giai điệu. Hầu hết HS đều chơi thành công  các bài tập thực hành, nhiều em tự tập thêm bài tập khác ở ngoài giờ học. Trong mỗi buổi học, HS có thể chơi được 1-2 bản nhạc ngắn, đơn giản.

Thứ hai, Phòng Nghệ thuật- Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã hợp tác với Nhạc cụ YAMAHA tập huấn giáo viên Âm nhạc cốt cán ở Hà Nội về sử dụng sáo Recorder (Hội thảo- lớp tập huấn số 1) trong 3 ngày, từ 21 tháng 1 đến 23 tháng 1-2016. Hai chuyên gia là Daisuke Hayashi và Kiyoto Suzuki đã tập huấn cho 24 chuyên gia và GV cốt cán của Hà Nội. Địa điểm tập huấn tại trường tiểu học Trần Quốc Toản, Hoàn Kiếm, Hà Nội.

Thứ ba, nghiên cứu và đưa nội dung nhạc cụ vào Chương trình giáo dục phổ thông môn Âm nhạc và SGK Âm nhạc mới. Trước mắt nhạc cụ sẽ là nội dung tự chọn, đảm bảo tính phân hóa, nhà trường nào có điều kiện, GV nào có khả năng sẽ thực hiện nội dung này. Những nơi nào chưa có điều kiện sẽ triển khai sau.

Thay lời kết, xin giới thiệu vài hình ảnh về việc Bộ trưởng Giáo dục Nhật Bản dự giờ Âm nhạc tại trường tiểu học Thành Công A, Ba Đình, Hà Nội.

Ngày 5/5/2016, ông Hiroshi Hase - Bộ trưởng Bộ Giáo dục, Văn hóa, Thể thao, Khoa học và Công nghệ Nhật Bản đã đến thăm trường tiểu học Thành Công A, Ba Đình, Hà Nội.

Ông Hiroshi Hase đã dự giờ học Âm nhạc, do thầy Nguyễn Ngọc Tân phụ trách, nghe HS chơi 8 bản nhạc ngắn. Ông bộ trưởng vui mừng, khuyến khích và động viên việc đổi mới giáo dục Âm nhạc, trong đó có nội dung dạy nhạc cụ cho học sinh, để các em được khám phá, giao tiếp và thể hiện bản thân trong môi trường âm nhạc, góp phần phát triển hài hòa về đạo đức, trí tuệ, thể chất và thẩm mĩ.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

-Music education wikipedia

-Hội thảo Khoa học Quốc gia về Giáo dục Âm nhạc ở trường phổ thông Việt Nam, tháng 12 năm 2012.

-Thông báo kết quả hội thảo khoa học quốc gia về giáo dục Âm nhạc, Mĩ thuật và Thể chất ở trường phổ thông Việt Nam (Số 80/ TB-BGDĐT), tháng 01 năm 2013.

-Chương trình giáo dục âm nhạc và SGK Âm nhạc của một số nước.

-Thử nghiệm dạy nhạc cụ trong môn Âm nhạc cho học sinh tiểu học và trung học cơ sở (www.music.edu.vn).

-Công ty Âm nhạc Yamaha Việt Nam tập huấn giáo viên Âm nhạc cốt cán ở Hà Nội về sử dụng sáo Recorder (www.music.edu.vn).

-Bộ trưởng Giáo dục Nhật Bản dự giờ Âm nhạc tại trường tiểu học Thành Công A, Ba Đình, Hà Nội (www.music.edu.vn).