Bá Nha và Tử Kỳ

Truyện cổ Trung Quốc

Bá Nha và Tử Kỳ là hai người bạn tri âm thời Xuân Thu Chiến Quốc, Bá Nha làm quan Thượng Đại Phu nước Tấn. Bá Nha nổi tiếng là một người phong lưu, có ngón đàn tuyệt diệu nhất đời và không bao giờ rời cây đàn Dao cầm yêu quí của mình. Có người tán dương tiếng đàn của Bá Nha rằng “Bá Nha chơi đàn thì cá cũng phải ngoi lên nghe, ngựa cũng phải dừng ăn”.

Dao cầm được làm từ phần gỗ tốt nhất của cây ngô đồng. Khi xưa vua Phục Hy thấy 5 vì sao rơi vào cây ngô đồng, rồi có chim phượng hoàng đến đậu. Biết là gỗ quí, hấp thụ tinh hoa trời đất, nên vua bảo thợ khéo lấy gỗ chế làm nhạc khí, gọi là Dao cầm, theo nhạc khí ở Cung Dao Trì.

Tử Kỳ họ Chung, là một danh sĩ ẩn dật làm nghề đốn củi để báo hiếu cha mẹ già nua, nhà ở gần núi Mã Yên, cửa sông Hán Dương.

Năm đó, Bá Nha phụng chỉ vua Tấn đi sứ qua nước Sở. Trên đường về, khi thuyền đến cửa sông Hán Dương, vào đêm Trung thu trăng sáng, phong cảnh hữu tình, Bá Nha cho dừng thuyền dưới chân núi Mã Yên để thưởng ngoạn. Lòng thấy hứng thú, muốn chơi một vài khúc đàn, Bá Nha sai quan hầu lấy chiếc lưu ra, đốt hương trầm, xông cây Dao cầm đặt trên án. Bá Nha trịnh trọng nâng cây đàn, vặn trục so dây, sau đó thả hồn phiêu bồng trong khúc nhạc réo rắt, âm thanh bay quyện vào làn khói trầm… Bá Nha đàn chưa xong một bài, bỗng nhiên cây Dao cầm đứt một dây.

Bá Nha giật mình nghĩ thầm, dây đàn bỗng nhiên đứt thế này ắt có người nào đó đang nghe lén tiếng đàn, ông bèn sai quân hầu lên bờ tìm xem, có ai là người nghe đàn mà không lộ mặt. Quân hầu tuân lệnh lên bờ, thì bỗng có người từ trên bờ lên tiếng:

- Xin đại nhân thứ lỗi cho. Tiểu dân này đi kiếm củi về muộn, đi ngang qua đây, nghe tiếng đàn tuyệt diệu quá nên không đành cất bước đi.

Bá Nha cười lớn bảo:

- Người tiều phu nào dám nói hai tiếng nghe đàn với ta?

Tiếng nói từ trên núi đáp lại:

- Đại nhân nói vậy, kẻ hèn này trộm nghĩ là không đúng. Đại nhân không nhớ câu nói của người xưa “Trong một ấp có mười nhà, ắt có người trung tín”. Hễ trong nhà có quân tử thì ngoài cửa ắt có người quân tử đến… Nếu đại nhân khinh chốn quê mùa này không có người biết nghe đàn, thì cũng không nên gảy lên khúc đàn tuyệt diệu làm gì.

Bá Nha có vẻ ngượng khi nghe câu nói của người tiều phu. Biết mình lỡ lời, ông liền tiến sát đến mũi thuyền, dịu giọng nói:

- Người quân tử ở trên bờ, nếu thực biết nghe đàn, có biết ta vừa gảy khúc nhạc gì không?

- Khúc nhạc đại nhân vừa tấu, đó là bản Đức Khổng Tử khóc thầy Nhan Hồi, phổ vào tiếng đàn, lời rằng:

Nhan Hồi mất sớm thật đau thương

Tư tưởng dạy người tóc bạc sương

Ngõ hẹp, nước bầu, cơm giỏ hẩm

Hồi nãy, đại nhân đang đàn thì đứt dây, nên còn thiếu câu tiếp theo là:

Danh hiền lưu mãi cõi trần dương.

Tử Kỳ quả thật là một người tinh thông âm nhạc, tinh tường về Dao cầm, lại thấu rõ tấm lòng Bá Nha qua tiếng đàn. Bá Nhân liền trịnh trọng mời Tử Kỳ lên thuyền của mình. Trong đêm thanh vắng, Bá Nha đàn khúc Cao sơn Lưu thủy, Tử Kỳ nói đều hiểu rõ được lòng Bá Nha lúc cao vời vợi, chí tại non cao, lúc thì mênh mông như trời nước bao la, ý như nước chảy. Bá Nha vô cùng bái phục và xin kết nghĩa anh em. Trước khi chia tay, hai người hẹn năm sau gặp lại cũng tại chốn này.

Mùa thu năm sau, khi Bá Nha trở lại Mã Yên thì Tử Kỳ mới chết vì bệnh, mộ còn chưa xanh cỏ. Chung lão, cha của Tử Kỳ đưa Bá Nha đến mộ. Bên mộ của Tử Kỳ, Bá Nha lạy mà khóc nức nở rằng “Hiền đệ ơi, lúc sống thông thái tuyệt vời, nay chết, khí thiêng còn phảng phất. Xin chứng giám cho ngu huynh một lạy, ngàn thu vĩnh biệt”.

Lạy xong, Bá Nha gọi đem Dao cầm tới, đặt lên phiến đá trước mộ, ngồi xếp bằng trên mặt đất một cách nghiêm trang, rồi so dây tấu khúc Thiên thu trương hận, tiễn người bạn tri âm tài hoa nhưng yểu mạng. Tiếng đàn đang réo rắt bỗng trầm hẳn xuống. Gió rừng thổi mạnh, mây đen kéo lại, u ám bầu trời, hồi lâu mới tan. Bá Nha ngưng đàn. Gió ngừng rít, trời trong sáng trở lại, chim ai oán lặng tiếng. Bá Nha nhìn Chung lão thưa rằng:

- Tử Kỳ đã về đây chứng giám cho lòng thành của tiểu sinh. Cháu vừa đàn khúc đoản ca để viếng người tri âm tài hoa mệnh yểu, và xin đọc thành thơ đoản ca này:

Từ nhớ đến mùa thu năm trước

Bến trường giang gặp bạn cố nhân

Năm nay lại đến Giang Tân

Dòng sông lạnh ngắt cố nhân đâu rồi

Buồn chỉ thấy nấm mồ bên núi

Cõi ngàn năm chia cắt đau lòng

Ôi thương tâm, ôi thương tâm

Sụt sùi lai láng bao hàng lệ rơi

Mây sầu thấp thoáng chân trời

Đêm vui đổi lấy một đời khổ đau

Tử Kỳ ơi, Tử Kỳ ơi!

Ngàn vàng không chuộc được bầu tâm can

Thôi từ nay, thôi phím đàn

Ngàn thu thôi hết mơ về cố nhân…

Lời thơ vừa dứt, Bá Nha vái cây Dao cầm một vái, tay nâng Dao cầm lên cao, đập mạnh xuống tảng đá. Dao cầm vỡ tan nát, tung từng mảnh, trụ ngọc, phím vàng rơi lả tả.

Chung lão không kịp ngăn, kinh hoảng hỏi rằng:

- Sao đại nhân lại đập vỡ cây đàn quí giá này?

Bá Nha đáp lời bằng bài thơ tứ tuyệt:

Đập nát Dao cầm đau xót phượng

Tử Kỳ không có đàn cho ai

Bốn phương trời đất bao bè bạn

Tìm được tri âm khó lắm thay.